Gegroet! Tot u komt een brief uit een parallel bewustzijn. In de wereld van dit bewustzijn ziet de universiteit er niet uit als diplomafabriek. Nee, voor rendementsdenken is hier geen plek. Wij waarderen hoe u waarde hecht aan marktgedreven kennisproductie, individuele excellentie, (inter)nationale competitie, wetenschap als objectieve waarheidsvinding en de universiteit als prestigieus instituut. Zelf hechten wij belang aan andere waarden. Zoekt u naar efficiëntie? Dan wordt bij ons effectiviteit nagestreefd. Bent u gewend aan verticale (machts)verhoudingen? Een horizontale verdeling biedt uitkomsten op het gebied van diversiteit en bestuur. Op de parallelle universiteit worden geen kant en klare kennispakketjes voor de (arbeids)markt geproduceerd, maar ontstaan specialistische en veelsoortige kennis, creatief bewustzijn en sociaal engagement. Wij, van het parallelle bewustzijn, zien onze universiteit graag als commons.

Kunt u zich iets bij zo’n universiteit voorstellen? Nee? Dan zou ik u graag iets laten zien. Laat me u rondleiden door een werkelijkheid die afwijkt van de uwe. Durf te dromen en stap buiten de vier lijnen van uw realiteit. Het zal u goed bevallen.

Goed dan, hier gaan we. Ik blijf bij u.

Wij hebben hier geen College van Bestuur, Faculteiten of Vastgoedbeheer, of in ieder geval niet zoals u ze kent. Ons onderwijs en onderzoek zijn verdeeld over tientallen laboratoria. Elk laboratorium kent zijn eigen veld of thema, dat cultureel, natuurwetenschappelijk, medisch, juridisch, economisch, sociaal, of van welke andere aard dan ook kan zijn. Toch zijn onze labs altijd transdisciplinair: naast wetenschappers en studenten van andere labs en universiteiten, ontmoeten ook stadsbewoners, ambtenaren, lokale ondernemers en kunstenaars elkaar hier regelmatig. Wij zien namelijk geen hiërarchisch verschil tussen kennis en onderzoek uit verschillende academische disciplines of tussen academische en niet-academische kennis en vaardigheden. Dit zal u misschien vreemd in de oren klinken, maar vergist u zich niet! Elk geaccepteerd idee was ooit revolutionair.

De laboratoria zijn verspreid over alle wijken van de stad, waar zij als katalysatoren van sociale cohesie functioneren. Onze deuren staan altijd open voor collega’s en geïnteresseerden. De gemeenschapskeukens en common rooms van de universiteit zijn ook voor buurtbewoners toegankelijk. Net als aan uw universiteit wordt hier onderzoek gedaan, achter bureaus en in reageerbuizen, maar ook vinden hier waar mogelijk stads- en wijkgebonden doorontwikkeling en implementatie van dit onderzoek plaats. Tijdens halfjaarlijkse exposities presenteren wij lopende en afgeronde onderzoeksprojecten. Hier zoeken we verbindingen met geïnteresseerden en belanghebbenden in de stad, om academisch onderzoek met expliciete  expertise te bundelen en het onderzoek zo lokale relevantie en weerklank te geven.

Dit wil echter niet zeggen dat al het academisch onderzoek directe of lokale relevantie moet hebben. Wij gaan ervan uit dat kennisproductie optimaal resultaat afwerpt zonder directe inkadering of imperatief tot efficiëntie.  De resultaten van ons onderzoek zijn dan ook niet exclusief beschikbaar voor de lokale omgeving. De colleges en publicaties van onze onderzoekers en docenten zijn digitaal wereldwijd vrij toegankelijk. U zult zich, als docent of student, ongetwijfeld meerdere gelegenheden kunnen herinneren waarin u verhinderd was een college te verzorgen of bij te wonen. Of komen de vele lamme armen van het aantekeningen schrijven u als student bekender voor? Dankzij het afbreken van de muren rondom de hoorcollegezalen hoeven docenten hun hoorcolleges tegenwoordig nog maar één keer te verzorgen. De hiermee bespaarde tijd wordt dankbaar ingezet voor het organiseren van kleinschalige werkgroepen waarin daadwerkelijk ruimte is voor het grondig bediscussiëren van literatuur, onderzoek en de actualiteit. Bovendien heeft nu iedereen vrije toegang tot de universitaire kennisproductie.

Er zijn wel studenten, die kort studeren of lang. Hoe getalenteerd ze ook zijn, individuele excellentie zonder gemeenschappelijke excellentie kennen ze niet. De internationale competitie waar u nog zo driftig aan meedoet, is bij ons haast ondenkbaar. Waarom zouden we elkaar aftroeven als we met elkaar veel meer kunnen bereiken?

Kennis laat zich namelijk uitstekend lenen voor het gedachtegoed van de commons. Zaken die traditioneel als commons beschouwd worden, variëren van bossen en oceanen, gemeenschapstuinen en buurthuizen, tot het internet en het klimaat. Deze zaken hebben met elkaar gemeen dat zij door elke vorm van opdeling minder effectief of zelfs onmogelijk worden: zoals een gemeenschapstuin niet alleen van u kan zijn en niet van uw buren, bestaat er ook geen ‘Nederlands klimaat’ dat los functioneert van de rest van de wereld. Ook kennis (het tegengestelde van ‘het vergetene’ en ‘het onontdekte’) kan alleen bestaan in gemeenschappelijkheid. Sterker nog, kennis is bij uitstek iets dat groeit als er meer mensen aan deelhebben. Dat wij de kennisproductie aan onze universiteit op zowel lokaal als internationaal niveau zo open mogelijk houden komt dan ook voort uit dit idee van kennis en kennisproductie als commons. Kennis genereert kennis!

Nu zult u misschien denken; allemaal leuk en aardig, maar dit utopische gezever klinkt nog ongeloofwaardiger dan die onlangs verkozen president aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Hoe denken jullie zo’n wereld te bewerkstelligen? En, wellicht nog belangrijker, hoe denken jullie, in dat parallelle bewustzijn van jullie, te voorkomen dat individuen of bedrijven misbruik maken van die wagenwijd openstaande deuren naar specialistische kennis? En hoe rendeert de universiteit nog als zij geen financiële positie inneemt op de arbeidsmarkt?

Hier hebben wij ons natuurlijk het parallelle hoofd over gebroken. En de uitkomsten deel ik, onder het motto van vrije kennisdistributie, maar al te graag met u.

Het is waar dat de transitie naar de parallelle universiteit u vraagt om uw huidige werkelijkheid los te laten. Het vraagt om een fundamenteel ander begrip van de termen ‘kennis’ en ‘universiteit’. Academische kennis is niet langer iets dat slechts voortkomt uit specialistisch onderzoek in een ivoren torentje van het prestigieuze instituut dat men ‘universiteit’ noemt, en waar een aantal bevoordeelden zich student of docent mogen noemen. Waarom denkt men toch steeds dat de kennis van een fietsenmaker of een kunstenaar onder de kennis van een academicus staat? Het onderwijssysteem van universitair, hoger- en middelbaar- beroepsonderwijs is gebaseerd op deze hiërarchische structurering van kennis. Zeker, de kennis van een kunstenaar verschilt van die van een student econometrie, maar is deze minder? Beiden kunnen elkaar aanvullen en veel van elkaar leren, mits ze stelselmatig met elkaar in contact worden gebracht. En dat is precies wat er in onze laboratoria dagelijks gebeurt! Nieuwe oplossingen ontstaan bijvoorbeeld door behoeften van stadsbewoners (denk aan een lagere energierekening, meer parkeerplaatsen of meer sociale cohesie) aan wetenschappelijke expertise te koppelen. Het gaat erom uiteenlopende soorten kennis elkaar te laten voeden en inspireren, zodat er gemeenschappelijke intelligentie ontstaat.

Ook het begrip ‘universiteit’ zoals u dat kent, is toe aan een nieuwe betekenis. Onze universiteit is een proeftuin waar mensen de kans krijgen om zich persoonlijk te ontwikkelen en zich, ongeacht hun vakgebied, een kritische blik op de werkelijkheid eigen te maken. Ze pretendeert geen objectieve kennisfabriek te zijn en bewijst haar waarde niet in financieel rendement. Onze universiteit haalt haar bestaansrecht uit  de mensen die zij voortbrengt. Ze levert ontwikkelde burgers af met een kritische visie op hun vakgebied die midden in de stedelijke en landelijke gemeenschap staan.

In de nieuwe economische werkelijkheid, die u wellicht al aan kunt zien komen, wordt meerwaarde dus niet geproduceerd in afzonderlijke koopwaar, maar in coproductie van gemeenschapsgoed. In ons economisch laboratorium wordt volgens een peer-to-peer systeem geëxperimenteerd met beleidswijzigingen op universitair, stedelijk en nationaal niveau. De universiteit fungeert als overkoepelend orgaan waarbinnen zich afzonderlijke coöperaties (in uw taal vergelijkbaar met ‘faculteiten’) bewegen. Samen bouwen zij aan innovatief onderzoek en een duurzame, maar flexibele toekomstvisie op macro-, meso- en microniveau.

Hoe financieren wij dit alles? Het model van de universitaire coöperatie spreidt het financiële eigenaarschap over alle direct betrokkenen middels een contributiesysteem.  Daarnaast zorgt een levenslang alumni-lidmaatschap naar inkomensschaal voor een extra inkomstenbron. Zo stellen alumni nieuwe generaties van onderzoekers, studenten en docenten in staat om mee te draaien in de kennislaboratoria van de toekomst. Dankzij het nationaal ingevoerde basisinkomen en de alumni-regeling zijn de financiële onafhankelijkheid van onderzoek en daarmee de academische vrijheid gewaarborgd. Collegegeld is overbodig geworden; aan onze universiteit heerst een ruileconomie waardoor het zelfs mogelijk is voor onderwijs te betalen in de vorm van kennis en diensten.

Het is tot slot belangrijk om hier te benadrukken dat een commons niet gelijkstaat aan een open to all-regime. Een commons is behalve op waarden ook gebaseerd op regels, wetten en sancties voor diegenen die de commons misbruiken. Als u hierover meer wilt weten, nodig ik u uit om eens iets te lezen van Elinor Ostrom, politiek econoom gespecialiseerd in de commons. En ach, er is nog zoveel meer interessants te lezen voor wie geïnteresseerd is!

Nu dan, mijn waarde vriend, breng ik u zoals beloofd veilig terug naar uw eigen werkelijkheid. U heeft gezien dat het ook anders kan — dat het anders zal worden. Ongetwijfeld zult u het niet met alles wat u zojuist hebt gelezen eens zijn, maar dat komt voor mij niet als een verrassing. Wij denken niet dat we de waarheid in pacht hebben: onze waarheid is misschien de uwe niet. Dat kan, want zij is parallel. Uw universiteit kan anders zijn en zal dat wellicht ook worden. Wie zal het zeggen? De bal ligt nu bij u.

Wij nodigen u van harte uit om onze laboratoria met uw scherpe blik te komen verrijken.

De parallelle universiteit