“Het Rijksmuseum gaat woorden als 'neger', 'eskimo' en 'indiaan' schrappen. Het museum merkt al langere tijd dat sommige beschrijvingen van kunstwerken woorden gebruiken die niet meer aansluiten bij deze tijd.”

In december 2015 kondigde het Rijksmuseum aan de taal die verbonden is aan de kunstwerken in het museum onder de loep te nemen. Het is niet alleen een reactie op klachten die bij hen binnenkwamen over de beledigende termen, maar ook een reflectie op de veranderingen in de maatschappij, het verband met het koloniaal verleden en de invloed daarvan op taal.

Die reflectie dient ook plaats te vinden in het centrum van kennisproductie, de universiteit. Te vaak wordt gedacht dat kennis en wetenschap neutraal en objectief zijn: dat de taal die gebruikt wordt een feitelijke weergave is van gebeurtenissen en dat politieke en historische factoren zoals het koloniaal verleden hier geen invloed op hebben. Maar als je wetenschappelijke literatuur erop naslaat, valt dat vies tegen.

Neem David Hume, wiens theorie een standaard onderdeel is van wetenschapsfilosofie, die schrijft:

I am apt to suspect the negroes, and in general all the other species of men (for there are four or five different kinds) to be naturally inferior to the whites. There scarcely ever was a civilized nation of any other complexion than white, nor even any individual eminent either in action or speculation. No ingenious manufactures amongst them, no arts, no sciences. Hume, D. (1994). Political Essays. Cambridge. Origineel uit 1777, p. 86.

Of Immanuel Kant, die ook in de canon van wetenschapsfilosofie te vinden is, stelt:

The Negroes of Africa have by nature no feeling that rises above the ridiculous. Mr. Hume challenges anyone to adduce a single example where a Negro has demonstrated talents, and asserts that among the hundreds of thousands of blacks who have been transported elsewhere from their countries, although very many of them have been set free, nevertheless not a single one has ever been found who has accomplished something great in art or science or shown any other praiseworthy quality. Kant, I. (1992): Observations on the feeling of the beautiful and sublime. in: Kant, I. (1992): Lectures on Logic, pp. 18-62. Origineel 1764. Cambridge University Press. Cambridge, p. 59.

In deze expliciete voorbeelden zijn de koloniale denkbeelden makkelijk te herkennen. Moeilijker is het om impliciete voorbeelden te ontwaren: termen die neutraal lijken, omdat ze zo’n vanzelfsprekend onderdeel zijn geworden van ons vocabulaire. Zo gebruiken we de term 'slaaf' voor tot slaaf gemaakte Afrikanen. Het woord geeft aan dat slaaf-zijn een essentiële eigenschap is van iemand, zoals de kleur van jouw haar een eigenschap is. Zo kom je in de geschiedenisboeken tegen dat Europeanen slaven gingen halen in Afrika, dus mensen die al slaaf waren. Dat is feitelijk onjuist. Niemand wordt geboren als slaaf. Je wordt tot slaaf gemaakt door een proces, een handeling van degene die je tot slaaf maakt. Het concept van 'tot slaaf maken' is een adequatere weergave van de werkelijkheid van slavernij. In de Engelstalige literatuur wordt de term 'enslaved' gebruikt om dat aan te geven. Dat woord vervangt de term 'slave'. In het Nederlands hebben we geen goede equivalent, maar de term 'tot slaaf gemaakt' is nu gangbaar geworden in de dekoloniale literatuur over slavernij.

"Te vaak wordt gedacht dat kennis en wetenschap neutraal en objectief zijn, dat politieke en historische factoren zoals het koloniaal verleden hier geen invloed op hebben"

Een ander voorbeeld is de beschrijving van Hindostaanse geschiedenis in Suriname, waarin Hindostanen worden aangeduid als ‘contractarbeiders’ die werkten op de ‘plantages’. De term 'contractarbeider' impliceert een contract dat in vrijheid tot stand is gekomen en waarin er geen sprake is van dwang. De term 'plantage' refereert naar een neutrale locatie zonder de implicatie van dwangarbeid. De werkelijkheid van contractarbeid was echter heel anders.

De zogenaamde contractarbeiders waren dwangarbeiders, die werden gedwongen werk te verrichten. Als ze dat werk niet deden, werden ze gestraft met zweepslagen. In hoeverre is 'contractarbeider' dan een neutrale term? De zogenaamde plantage was meer dan alleen een stuk landbouwgrond, het was een concentratiekamp waar de arbeiders het terrein niet mochten verlaten zonder een pas en hun bewegingen in de gaten werden gehouden. Het was een kamp waar dwangarbeid werd verricht en regelmatig opstanden uitbraken  waarin de arbeiders om vrijheid eisten. Die opstanden werden neergeslagen door deze arbeiders te vermoorden. In hoeverre is 'plantage' dan een neutrale term?

In ieder geschiedenisboek in Nederland — inclusief de boeken die op de universiteit worden behandeld — staat dat Christopher Columbus Amerika heeft ontdekt. De term ontdekking wordt gebruikt om de realiteit van de bezetting van het land waarin de inheemse bevolking van het continent al leefde te maskeren. Hoe groot zou de schok in Nederland zijn als de Duitse geschiedenisboeken de Duitse bezetting van Nederland zouden aanduiden als een 'ontdekking'?

Het gebruik van bepaalde termen om de realiteit van racisme, onderdrukking en uitbuiting te verhullen is een koloniale techniek die veel gebruikt wordt en nog steeds van toepassing is op de wetenschap in het westen. Deze terminologie wordt bekritiseerd vanuit dekoloniale hoek en is verbonden met een bredere sociale beweging in de maatschappij die verandering eist en zowel binnen als buiten de universiteiten aanwezig is. De vanzelfsprekendheid van de koloniale taal en de structuren van institutioneel racisme die daardoor gevormd zijn komen hierdoor steeds meer onder druk te staan. Meer en meer studenten in het hoger onderwijs behoren tot een groep die hun wortels hebben in de voormalig gekoloniseerde landen. Die studenten voelen zich terecht niet vertegenwoordigd in het curriculum en de wijze waarop geschiedschrijving wordt vormgegeven.

In Nederland voerden studenten campagnes als I, too, am UvA en I, too, am VU, waarmee het impliciet racisme dat ze in dagelijkse gesprekken op de universiteit tegen kwamen zichtbaar werd gemaakt. In Zuid-Afrika eisten studenten de verwijdering van het standbeeld Cecil Rhodes, die als historisch figuur geëerd wordt maar voor zwarte Zuid-Afrikanen een symbool is van witte suprematie. Lees hier meer over de beweging Rhodes Must Fall  In Amerika voeren studenten van Harvard actie met de campagne Break the Seal, waarmee ze een oproep doen om het familiewapen van Isaac Royal Jr. van het Harvard embleem te verwijderen, een man die met zijn familie welvaart vergaarde door slavernij.

De campagnes worden lokaal gevoerd, maar hebben een mondiale overeenkomst: de strijd voor dekolonisatie van het onderwijs en tegen institutioneel racisme, een hardnekkig systeem dat ook op universiteiten aanwezig is. De campagnes richten zich op specifieke incidenten of cases die allemaal symbool staan voor trots op het koloniaal verleden, waarbij de gebruikte taal als onschuldig wordt gezien en geïsoleerd is van sociaal-historische context. Nu worden universiteiten aangesproken op datgene waar zij hun studenten voor opleiden: een kritische blik om vooruitgang te boeken. Maar waar wetenschap gewend is vooral kritisch naar de ander te kijken, is het tijd die blik naar binnen te richten en de blinde vlekken te erkennen. Erkenning betekent benoemen, evalueren en uiteindelijk veranderen.