In de bijdrage van Nathanael Korfer wordt gezegd dat Bildung juist vanwege de snel veranderende arbeidsmarkt die we tegenwoordig hebben een noodzaak is, omdat er mensen nodig zijn met een algemeen toepasbare opleiding. Hoewel ik het niet per se zou willen formuleren in termen van de arbeidsmarkt, en waar we 'behoefte aan hebben', zit hier zeker wel wat in. Het is voor zowel het individu als voor het collectief belangrijk dat eenieder die persoonlijke ontwikkeling gegund wordt. Als samenleving zullen we uiteindelijk het meest hebben aan mensen waarvan we nu nog niet kunnen bedenken dat ze er aan komen.

Daaruit blijkt echter ook meteen het probleem van een opleiding gericht op Bildung: we kunnen de persoonlijke ontwikkeling van mensen niet overzien zonder eerst te besluiten wat deze ontwikkeling precies inhoudt. Op dat moment nemen we echter het individu de autonomie over hun eigen ontwikkeling af. Dat betekent dat het Bildungsideaal alleen verwezenlijkt kan worden door het individu zelf. Hoe hard we dat dus ook willen bereiken, de universiteit zal daar altijd een beperkte rol in (moeten) spelen. Als een onderwijsinstelling probeert de ontwikkeling te leiden, of sterker nog, als deze als doel van de opleiding wordt gesteld, moet deze eerst concreet geformuleerd worden. Dat kan bijvoorbeeld in termen van een aantal 'kerncompetenties' die algemeen toepasbaar zijn, ongeacht het vakgebied. Maar waaruit blijkt dat deze competenties dekkend zijn voor het totale vermogen van de mens? Iedere poging om een 'ontwikkelde burger' in zulke verifieerbare termen te definiëren zal juist een beperking vormen voor die ontwikkeling, omdat deze gevangen moet worden in dingen die we al kennen, en geen rekening houdt met wat voor nieuws er misschien nog zou kunnen ontstaan. Dat het bijwerkingen kan hebben als Bildung concreet gemaakt wordt kwam ook al naar voren in het stuk van Jan Masschelein, met als argument dat het hangen van een 'waarde' aan de individuele ontwikkeling bijdraagt aan de economisering van het onderwijs.

Het is daarom niet goed om van de universiteit te verlangen dat deze actief Bildung probeert te implementeren. Persoonlijke ontwikkeling dient aan de persoon zelf gelaten te worden. De enige manier waarop de universiteit wel kan bijdragen aan het Bildungsideaal, is door de persoonlijke ontwikkeling van de student in ieder geval niet te belemmeren. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door het aanmoedigen van een brede opleiding, in plaats van te proberen een globale ontwikkeling binnen één studie te proppen, en vervolgens blokkades op te zetten voor het inslaan van een zijpad. Denk hierbij aan financiële barrières, beperkte flexibiliteit binnen het studieprogramma, en onhandige verdeling van de studielast voor diegenen die niet het standaardprogramma volgen van een opleiding. Het zou voor een onderwijssysteem dat beoogt breed opgeleide burgers af te leveren helemaal niet raar zijn als het de norm was dat men minstens twee verschillende studierichtingen bewandelt, maar op het moment wordt dit gezien als een uitzondering en zelden aangeraden (behalve als de twee richtingen erg dicht bij elkaar liggen). Ook studiebeperkende maatregelen als het BSA Het bindend studieadvies, wat inhoudt dat studenten in het eerste studiejaar minstens 42 of 48 EC (opleidingsafhankelijk) van het reguliere studieprogramma moeten behalen om deze studie te mogen blijven volgen. perken de persoonlijke ontwikkeling in, omdat deze het studiepad van een student beperken tot een van de van te voren vastgestelde mogelijkheden. Het Amerikaanse systeem met een algemene 'studie' waarin het aan de student is om zelf een major te bepalen sluit hierin veel beter aan op het verwezenlijken van het doel dat Bildung probeert te bereiken.

Daarnaast is de universiteit er natuurlijk om datgene te leveren wat niemand alleen uit zichzelf kan halen: kennis. Om de student zich optimaal te laten ontwikkelen, is het goed als deze kan profiteren van de eeuwenlange ervaring die de mensheid al heeft opgedaan, en zo veel mogelijk van deze kennis aangeboden krijgt. Dit kunnen ze gebruiken om zichzelf mee te verrijken, waarop ze na afloop hopelijk een nieuwe vorm van kennis terug weten te geven. De beste manier voor een universiteit om de meest ontwikkelde burgers af te leveren? Hou Bildung er buiten. Laat ze alles leren wat ze aanspreekt, en de rest komt vanzelf.